I. Co zrobić aby nabyć spadek.

Nabycie spadku nie wymaga złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku, ani uzyskania potwierdzenia od odpowiedniego organu państwowego. Nabycie następuje z chwilą otwarcia spadku, którą należy utożsamiać co do zasady ze śmiercią spadkodawcy i jest niezależne od tego, czy spadkobierca jest osobą fizyczną czy prawną.
Wejście w ogół praw i obowiązków zmarłego następuje z mocy prawa (art. 925 k.c.). Nie jest to jednak zdarzenie definitywne, ponieważ spadkobierca może spadek odrzucić (art. 1012 k.c.), a w przypadku, gdyby zmarł przed upływem odpowiedniego terminu do złożenia takiego oświadczenia – wtedy to jego spadkobiercy będą mogli przypadający mu spadek przyjąć lub odrzucić. Ponadto, spadkobierca może zostać uznany za niegodnego, a wówczas traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 928 k.c.). Warto też wskazać, że w niektórych przypadkach nabycie spadku będzie miało charakter warunkowy – wówczas gdy powołanym do dziedziczenia będzie dziecko poczęte (art. 927 § 2 k.c.) i fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie (art. 927 § 3 k.c.).

II. Gdzie zgłosić nabycie spadku.

Chcąc legitymować się wobec innych osób i urzędów statusem spadkobiercy, należy uzyskać potwierdzenie tego faktu. W tym celu do wyboru mamy dwie drogi: postępowanie przed sądem, wskutek którego sąd wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, albo poprzez uzyskanie poświadczenia dziedziczenia przez notariusza. Ten drugi wariant jest jednak wyłącznie możliwy, gdy zgadzają się na niego wszystkie osoby, mogące wejść w krąg spadkobierców ustawowych czy testamentowych. Jakiekolwiek spory pomiędzy potencjalnymi spadkobiercami muszą zostać rozstrzygnięte przez sąd.

III. Stwierdzenie nabycia spadku.

Postępowanie przed sądem prowadzi się wyłącznie na wniosek. Z takim wnioskiem mogą wystąpić zarówno spadkobiercy, jak też podmioty zainteresowane w ustaleniu osób, które będą dziedziczyć po zmarłym (np. wierzyciele). Sądem właściwym jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli takiego miejsca nie da się ustalić w Polsce, to wniosek powinien być złożony przed sąd, gdzie znajduje się majątek podlegający dziedziczeniu lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy (art. 628 k.p.c.).
Uczestnikami postępowania co do zasady są wnioskodawca oraz osoby, które mogą dziedziczyć na podstawie ustawy, czy też testamentu. Jeśli sąd stwierdzi, że osoba uprawniona nie bierze udziału w sprawie, wówczas wezwie ją do wzięcia w nim udziału. Tak samo sąd bada, czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje. Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. W niektórych przypadkach sąd może zarządzić poszukiwanie spadkobierców poprzez ogłoszenie.
Sąd po przeprowadzeniu rozprawy i zbadaniu sprawy, wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (art. 677 k.p.c.). Wymienia w nim wszystkich spadkobierców, którzy spadek nabyli oraz określa wysokość przypadających im udziałów. Sąd nie może stwierdzić nabycia tylko części spadku, nie może także stwierdzić nabycia w stosunku do części spadkobierców. W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu.
Prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, prawomocne postanowienie uchylające lub zmieniające postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd niezwłocznie wpisuje do Rejestru Spadkowego.

IV. Poświadczenie dziedziczenia.

Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia na podstawie przepisów ustawy Prawo o notariacie. Istotne jest, że notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych oraz sytuacji, w której w sprawie brak będzie jurysdykcji krajowej. Brak jest także możliwości wydawania aktów w stosunku do spadków otwartych przed dniem 1 lipca 1984 r.
Samo postępowania przed notariuszem składa się z dwóch czynności. Po pierwsze, sporządzany jest protokół dziedziczenia przy udziale wszystkich zainteresowanych – potencjalnych spadkobierców – którzy składają m.in. zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia oraz oświadczenia dotyczące spadku (kręgu spadkobierców, istnieniu testamentu, majątku spadkowego, jego położenia itp.). Oświadczenia te, jeżeli zostaną złożone fałszywie, skutkują odpowiedzialnością karną. Do protokołu dziedziczenia notariusz załącza odpis aktu zgonu spadkodawcy, odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy, projekt protokołu dziedziczenia oraz protokoły obejmujące oświadczenia o wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem, o ile zostały sporządzone lub spisane, a także inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku.
Po upewnieniu się w trakcie sporządzania protokołu dziedziczenia, że nie zachodzą przeszkody do dalszego procedowania, notariusz przystępuje do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. W szczególności notariusz może odmówić jego sporządzenia jeżeli poweźmie wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, treści właściwego prawa obcego, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – także co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, i przedmiotu zapisu (art. 95e Prawa o notariacie). Nie jest też możliwe uzyskanie przedmiotowego aktu jeżeli w sprawie zostało już wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub też wcześniej już sporządzono inny akt poświadczenia dziedziczenia oraz gdy w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone.
Akt poświadczenia dziedziczenia notariusz niezwłocznie po jego sporządzeniu wpisuje do Rejestru Spadkowego.

————————————————————————————————-
*Powyższe opracowanie stanowi jedynie ogólne opisanie zagadnień związanych z prezentowaną materią i nie obejmuje swym zakresem całej tematyki dotyczącej poszczególnych instytucji prawa spadkowego. Niektóre jego fragmenty mogą również być nieaktualne z uwagi na bieżące zmiany wprowadzane przez ustawodawcę.
Szczegółowe omówienia danych tematów dotyczących spadków znajdziecie Państwo wśród wpisów na blogu.