ODRZUCENIE SPADKU

W poprzednim wpisie opisaliśmy problematykę zrzeczenia się dziedziczenia (potocznie zwanego zrzeczeniem się spadku). Pojęcie to często mylone jest z odrzuceniem spadku. Zatem naturalne jest, że teraz nadszedł czas na przyjrzenie się właśnie temu drugiemu terminowi.

ODRZUCENIE SPADKU

Powołany do dziedziczenia ma trzy możliwości: może spadek przyjąć wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza lub złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. W tym trzecim przypadku powstaje skutek taki, jakby nigdy nie doszło do nabycia spadku. Składający je niedoszły spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule powołania do dziedziczenia (art. 1015 § 1 k.c.). Można je złożyć przed sądem lub notariuszem. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Trzeba też pamiętać, że jeżeli spadkobierca zmarł przed upływem ww. terminu do złożenia oświadczenia, to może być one złożone przez jego spadkobierców. Wskazać należy, że spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.
Ustawodawca postanowił też, że nie wszyscy mogą spadek odrzucić. Otóż zgodnie z art. 1023 § 1 k.c. Skarb Państwa ani gmina nie mogą odrzucić spadku, który im przypadł z mocy ustawy. Podmioty te nie muszą składać oświadczenia o przyjęciu spadku. Zawsze w takim przypadku będzie uważać się, że przyjęły spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

ODRZUCENIE SPADKU POD WPŁYWEM BŁĘDU LUB GROŹBY

Czy raz złożone oświadczenie o odrzuceniu spadku jest ostateczne? Co do zasady tak. Jednakże ustawodawca przewidział rozwiązanie na wypadek, gdyby było ono złożone pod wpływem błędu lub groźby. Wówczas, stosownie do art. 1019 k.c. zastosowanie znajdą przepisy o wadach oświadczenia woli. Przy czym uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem. Spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

ODRZUCENIE SPADKU A OCHRONA WIERZYCIELI

Zgodnie z treścią art. 1024 k.c. jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. Co to oznacza? Otóż możliwe jest zaskarżenie takiej czynności dłużnika stosownie do postanowień przepisów k.c. regulujących tzw. skargę pauliańską, oczywiście z zachowaniem pewnych modyfikacji.
Zgodnie z postanowieniami art. 1024 k.c. ochronie podlega wierzyciel osobisty spadkobiercy, który spadek odrzucił podczas gdy sam posiada długi. Przyjęcie spadku mogłoby dawać wierzycielowi nadzieję na skuteczną egzekucję w sytuacji gdy wzrosłyby aktywa dłużnika – spadkobiercy. Tymczasem odrzucenie spadku sprawia, że aktywa, które mogłyby zostać nabyte w spadku nie wejdą do majątku osobistego dłużnika, a tym samym zmniejszą się widoki na zaspokojenie wierzyciela. Dlatego też odrzucenie spadku będzie uznane za działanie dłużnika mające na celu pokrzywdzenie wierzycieli. Oczywiście to wierzyciel musi wykazać niewypłacalność dłużnika.
Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.
Termin do wystąpienia z żądaniem uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne jest terminem zawitym z zakresu prawa materialnego. Tym samym po upływie terminu uprawnienie wierzyciela definitywnie wygasa.
Skutkiem uznania za bezskuteczne oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku jest tzw. bezskuteczność względna. Odrzucający spadek spadkobierca jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a osoby powołane w miejsce odrzucającego są nadal spadkobiercami. Jednakże wierzyciel, który uzyskał stosowne orzeczenie o bezskuteczności wobec siebie oświadczenia o odrzuceniu spadku może zaspokoić się z majątku spadkowego tak jakby odrzucenie spadku nie nastąpiło. Ma zatem prawo prowadzić do tego majątku egzekucję i ma przy tym pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi osoby, która stała się spadkobiercą zamiast odrzucającego spadek.