I. Czym jest spadek.

Najkrócej można przyjąć, że spadek obejmuje wszystkie składniki majątkowe w postaci konkretnych rzeczy, które pozostają po zmarłej osobie fizycznej. Oprócz rzeczy ruchomych w postaci np. samochodu, rzeczy osobistych, urządzeń, obejmuje on również nieruchomości lokalowe, gruntowe. Bardzo często spadek obejmuje nie tyle konkretną rzecz ile prawa do niej. I tak można wskazać na prawo współwłasności, które stanowi pewien udział zmarłego w danej rzeczy, tj. ruchomości czy nieruchomości – i jest wyrażone w postaci ułamka, np. udział wynoszący 1/2 w prawie własności samochodu czy udział wynoszący 1/4 w prawie własności nieruchomości lokalowej, gruntowej. Oprócz tak powszechnych składników na spadek składają się również inne prawa lub udział w nich – prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa autorskie, prawa wynikające z posiadanych akcji, obligacji bądź innych papierów wartościowych, prawa udziałowe w spółkach handlowych, prawa do wypłaty wynagrodzeń, zysków, dywidend etc.
Własność powyższych rzeczy i prawa (lub udziały w prawach) przechodzą co do zasady z chwilą śmierci danej osoby na jej spadkobierców.
Należy zastrzec, że oprócz niewątpliwych korzyści w skład spadku mogą wchodzić także zobowiązania powstałe i nie wykonane za życia zmarłego. Są to różnego rodzaju długi wynikające np. z umów pożyczek czy kredytów, ale również z tytułu niezapłaconych podatków. Stanowią one niewątpliwie obciążenie dla spadkobiercy, a niejednokrotnie ich wysokość przekracza wartość rzeczy i praw po zmarłym.
Istnieje także szereg praw i zobowiązań nie wchodzących w skład spadku, a tym samym nie będących ani korzyścią ani obciążeniem dla spadkobiercy. Są to prawa o charakterze niemajątkowym, jak na przykład prawa autorskie niemajątkowe, a również takie, które przechodzą na określone osoby, niezależnie od spadkobrania. Tytułem przykładu można wskazać sytuację kiedy po śmierci najemcy lokalu mieszkalnego osoby wskazane w art. 691 k.c., tj. małżonek najemcy nie będący współnajemcą, dzieci najemcy i jego małżonka osoba, która pozostawała we wspólnym pożyciu z najemcą, wstępują w stosunek najmu.

II. Kim są spadkobiercy.

Spadkobiercą jest żyjący członek rodziny zmarłego, przy czym od razu należy zaznaczyć, że nie każdy członek rodziny będzie dziedziczył po zmarłym. Prawo wskazuje na kolejność dziedziczenia poszczególnych osób, ustanawiając zasadę, która preferuje małżonka i bliższych krewnych przed dalszymi. Oczywiście istnieją wyjątki, których głównym przykładem jest spadkobierca wskazany przez spadkodawcę w testamencie – może nim być dowolnie obrana osoba, nawet niespokrewniona ze zmarłym.
W pierwszej kolejności, w razie braku testamentu, po zmarłym dziedziczą jego małżonek i dzieci w częściach równych. Na przykład gdyby pozostał małżonek oraz dwoje dzieci zmarłego – każdy ze spadkobierców miałby udział w spadku wynoszący 1/3. Jednak zasadą jest, że niezależnie od ilości spadkobierców, żyjącemu małżonkowi przysługuje co najmniej udział w spadku wynoszący 1/4. Zatem w przypadku, gdyby w kręgu spadkobierców znalazł się małżonek i czwórka dzieci – małżonkowi przypadłby udział wynoszący 1/4 (czyli 4/16), zaś każdemu z czwórki dzieci – udział w wysokości 3/16.
Zaznaczyć też trzeba, że jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych (wnuków spadkodawcy) – jego udział podlega podziałowi pomiędzy nich. Posługując się powyższym przykładem, jeżeli jedno z czwórki dzieci spadkodawcy nie żyło już w chwili jego śmierci, pozostawiając troje wnuków spadkodawcy – każde z wnucząt odziedziczy po 1/16 spadku (czyli po 1/3 z udziału, który normalnie przypadłyby dla ich nieżyjącego już rodzica).
Z kolei w przypadku braku małżonka spadkodawcy, spadkobiercami będą wyłącznie dzieci, które dziedziczą w częściach równych. Natomiast w braku dzieci (oraz ich potomstwa) do kręgu spadkobierców wchodzą małżonek oraz rodzice zmarłego. W takim przypadku udział małżonka wynosi 1/2, zaś każdego z rodziców po 1/4 całości spadku. Przy braku zstępnych i małżonka, całość spadku obejmą rodzice zmarłego.
W sytuacji gdy do spadku dochodzą rodzice zmarłego, zaś jedno z nich nie żyje – udział zmarłego rodzica przechodzi na rodzeństwo zmarłego (pozostałe dzieci rodzica).

W przypadku, gdy zmarły nie posiada małżonka, dzieci, rodziców ani rodzeństwa, dochodzi do dziedziczenia ostatni krąg uprawnionych – gmina ostatniego miejsca zamieszkania bądź, gdy zmarły miał miejsce zamieszkania za granicą lub nie da się ustalić jego ostatniego miejsca zamieszkania – Skarb Państwa.

III. Terminy dotyczące spadku.

Poniżej przedstawiamy najistotniejsze terminy, związane z realizacją praw i roszczeń dotyczących spadku:

• złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku – może nastąpić w dowolnym terminie,
• złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania;
• złożenie powództwa o uznanie za niegodnego – może nastąpić w ciągu 1 roku od dnia dowiedzenia się o przyczynie niegodności spadkobiercy, nie później niż przed upływem 3 lat od chwili śmierci spadkodawcy;
• złożenie powództwa o unieważnienie testamentu – może nastąpić w ciągu 3 lat od dowiedzenia się o przyczynie nieważności testamentu lecz nie później niż przed upływem 10 lat od dnia otwarcia spadku;
• złożenie powództwa o zachowek – powództwo powinno być złożone nie później niż przed upływem 5 lat od dnia ogłoszenia testamentu z uwagi na przedawnienie roszczenia;
• złożenie powództwa o wykonanie zapisu – powództwo powinno być złożone nie później niż przed upływem 5 lat od dnia wymagalności zapisu, tzn. od dnia kiedy zapis powinien być wykonany, z uwagi na przedawnienie roszczenia.

IV. Rodzaje długów spadkowych.

Długiem spadkowym są wszelkie zobowiązania spadkodawcy o charakterze majątkowym, które nie są związane ściśle z osobą zmarłego.
Powyższe długi dzielą się na te powstałe przed śmiercią spadkodawcy oraz te, które powstały już po jego śmierci. Do tej pierwszej kategorii należy zaliczyć zobowiązania zaciągnięte przez zmarłego, które nie wygasły w chwili śmierci (np. wynikające z umowy sprzedaży). Do drugiej natomiast należy zaklasyfikować m.in. długi powstałe w wyniku wykonania zapisów i poleceń, koszty postępowania spadkowego czy też koszty pogrzebu spadkodawcy.

V. Kto odpowiada za długi spadkowe.

Zasadą jest, że za długi spadkowe odpowiadają spadkobiercy. Zakres tej odpowiedzialności zależy jednak od podjętych czynności w sprawie nabycia spadku i jego działu.
Po otwarciu spadku, a przed złożeniem oświadczenia o jego przyjęciu, spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko w zakresie przedmiotów majątkowych należących do spadku. W tym okresie nie jest możliwa egzekucja z majątku osobistego spadkobiercy.
Z kolei po złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku, odpowiedzialność zależy od sposobu jego przyjęcia. Dla przyjęcia prostego spadku, odpowiedzialność jest nieograniczona, tzn. spadkobierca ponosi odpowiedzialność osobistą z majątku spadkowego oraz z całego swojego majątku osobistego. Przy przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe co prawda całym swoim majątkiem, jednak wyłącznie do określonej wartości, która wynika ze stanu aktywów spadku. Ma to miejsce, gdy złoży oświadczenie o takim sposobie przyjęcia spadku, a także gdy w czasie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule swego powołania nie złoży takiego oświadczenia.

————————————————————————————————-
*Powyższe opracowanie stanowi jedynie ogólne opisanie zagadnień związanych z prezentowaną materią i nie obejmuje swym zakresem całej tematyki dotyczącej poszczególnych instytucji prawa spadkowego. Niektóre jego fragmenty mogą również być nieaktualne z uwagi na bieżące zmiany wprowadzane przez ustawodawcę.
Szczegółowe omówienia danych tematów dotyczących spadków znajdziecie Państwo wśród wpisów na blogu.