TESTAMENT WŁASNORĘCZNY

Testament własnoręczny jest jednym z bardziej rozpowszechnionych rodzajów testamentów. Obok testamentu notarialnego oraz urzędowego należy do tzw. testamentów zwykłych. Przygotowanie prawidłowego testamentu własnoręcznego (zwanego także holograficznym) nie jest trudne, ale trzeba pamiętać o kilku ważnych wymaganiach.

ELEMENTY TESTAMENTU

No właśnie – jak napisać prawidłowo testament? Wiele osób nadal jest przekonanych, że napisanie treści testamentu na komputerze, wydrukowanie go i podpisanie oznacza, iż będzie on ważny. Nic bardziej mylnego. Kodeks cywilny wskazuje, że „spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.” Zapis art. 949 § 1 k.c. jest zatem jasny i nie budzący żadnych wątpliwości. Cały testament powinien być sporządzony własnoręcznym pismem spadkodawcy. To daje pewność, że nie doszło do sytuacji, w której spadkodawca podpisał podsunięty przez kogoś i niezgodny z jego wolą dokument – co niestety zdarza się w życiu.

Należy pamiętać również o tym, że testament powinien być napisany w sposób czytelny. Musi jasno z niego wynikać jaka jest wola spadkodawcy. W przeciwnym razie dochodzi niejednokrotnie do wieloletnich sporów – kto i co dostał od spadkodawcy.

Jeśli chodzi o datę na testamencie, ustawodawca w § 2 ww. artykułu wskazał, że jej brak nie powoduje nieważności testamentu własnoręcznego. Warunkiem jest, aby testament ten nie budził wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, czy też treści testamentu lub wzajemnego stosunku kilku testamentów (o czym niżej).

Testament możemy napisać nie tylko na kartce papieru. Możemy to zrobić np. na tkaninie, tekturze, a nawet drewnianej desce. Orzecznictwo sądowe wskazuje, że liczy się to czy testator własnoręcznie go napisał i podpisał, a nie materiał, na którym go umieścił.

ODWOŁANIE TESTAMENTU, KILKA TESTAMENTÓW

A co się stanie, gdy spadkodawca napisze najpierw jeden testament, a następnie się rozmyśli i napisze drugi, albo nawet i trzeci? Można powiedzieć, że jest to jego sprawa i takie jest jego prawo. On jest spadkodawcą i on decyduje co chce zrobić ze swoim majątkiem. Może zmienić zdanie co do spadkobiercy albo rodzaju i wysokości zapisywanego majątku – a tym samym odwołać poprzedni testament na rzecz nowo sporządzonego. Może to uczynić w sposób wyraźny przez użycie w kolejnych testamentach sformułowań „anuluję testament z dnia…”, „unieważniam poprzedni testament”. A może to zrobić w sposób dorozumiany, czyli poprzestać na spisaniu kolejnego testamentu bez użycia takich sformułowań. Odwołanie poprzedniego testamentu może polegać również na jego zniszczeniu lub pozbawieniu cech ważności np. usunięcie podpisu, podarcie dokumentu.

Czy nowy testament zawsze odwołuje poprzedni? Otóż nie tak do końca. Zależy to od jego treści. Jeśli spadkodawca nie zaznaczył wyraźnie że „anuluje” czy też „unieważnia” poprzedni testament, niektóre jego postanowienia pozostaną w mocy. Uchyleniu ulegają jedynie te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 k.c.).

NIEWAŻNOŚĆ TESTAMENTU

Skoro spadkodawca musi napisać i podpisać testament własnoręcznie to brak któregokolwiek z tych elementów oznacza nieważność testamentu. Gdy dwie osoby (np. małżonkowie) postanowią sporządzić wspólnie testament – to taki „wspólny” testament również będzie nieważny. Podkreślamy, że testament własnoręczny – jako czynność rozporządzającą na wypadek śmierci, może sporządzić tylko jedna osoba.

Testament będzie nieważny, gdy osoba go sporządzająca była w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Ów stan to np. choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, ale i podatność na wpływ innej osoby.

Kolejnym przypadkiem nieważności testamentu jest napisanie go przez spadkodawcę pod wpływem błędu. Błąd to okoliczność uzasadniająca przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu danej treści. Przykładem błędu może być przekazanie spadkodawcy nieprawdziwej informacji o osobie, którą spadkodawca pierwotnie zamierzał powołać, a tego nie zrobił. Dał wiarę okolicznościom nie istniejącym w rzeczywistości.

Testament własnoręczny będzie także nieważny, gdy osoba sporządziła go pod wpływem groźby. Jest nią przymus psychiczny innej osoby, polegający na zapowiedzi spowodowania niekorzystnych skutków w razie, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu oznaczonej treści. Na skutek groźby spadkodawca może obawiać się o życie, zdrowie, uszczerbek majątkowy. Nie ma zatem w tym przypadku nieskrępowanej woli po jego stronie.

ZALETY I WADY TESTAMENTU WŁASNORĘCZNEGO

Sporządzenie własnoręcznego testamentu jest chyba najłatwiejszym i najszybszym sposobem dokonania rozrządzenia na wypadek śmierci. I to jest w naszej opinii jedyna zaleta. Wadą jest podatność na kwestionowanie, czyli podejmowanie przez osoby zainteresowane działań zmierzających do stwierdzenia jego nieważności. Najczęściej są one podejmowane przez „niezadowolonych” niedoszłych spadkobierców. Wadą jest także, nie tak rzadkie, zjawisko zagubienia testamentu własnoręcznego. Nawet jeśli mamy kserokopię testamentu – nie jest ona traktowana jako testament. Na koniec można jeszcze wymienić „nieczytelność” niektórych testamentów własnoręcznych, z czym mamy dość często do czynienia. Chodzi o to, że sformułowania w nich zawarte są trudne do odczytania, a tym samym ustalenia jaka była rzeczywista wola spadkodawcy.

Czy można coś na to poradzić? Wydaje się, że forma aktu notarialnego jest najbardziej „pewnym” sposobem spisania ostatniej woli. Koszt niewielki (od 50 zł), a w zamian gwarancja, że u notariusza nie ulegnie zagubieniu. Niebagatelne znaczenie ma również to, że w odróżnieniu od testamentu własnoręcznego, jest on praktycznie trudny do unieważnienia.