TESTAMENT

I. Czym jest testament i jak go sporządzić.

Testament to dokument lub oświadczenie żyjącej osoby zawierające dyspozycje dotyczące dalszych losów jej majątku na wypadek śmierci.
Najpopularniejszą formą testamentu jest odręczne pismo spadkodawcy, w którym zawarta jest decyzja o przekazaniu majątku na rzecz konkretnej osoby bądź osób. Takie oświadczenie może być w każdej chwili zmienione, a ponadto jest ono skuteczne i może zostać wykonane dopiero po śmierci osoby, która testament sporządziła. Istotnym jest, że nie będzie testamentem, a zatem ważnym oświadczeniem, takie, które zostało przygotowane w formie drukowanej (np. napisane na maszynie do pisania lub komputerze i wydrukowane) a następnie jedynie podpisane własnoręcznie przez spadkodawcę.
Innym sposobem jest sporządzenie testamentu u notariusza. Wiąże się to co prawda z opłatą (w wysokości podstawowej 50 zł plus VAT), jednak dzięki temu zyskujemy pewność, że jego postanowienia są zgodne z obowiązującym prawem.
Możliwe jest również sporządzenie tzw. testamentu alograficznego. Następuje to poprzez oświadczenie woli spadkodawcy przed wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu, sekretarzem gminy, kierownikiem urzędu stanu cywilnego) przy obecności dwóch świadków. Spadkodawca wyraża swoją wolę ustnie, po czym zostaje ono zapisane w protokole, a po odczytaniu i weryfikacji dokument ten jest podpisywany przez zgromadzone osoby.

II. Szczególne formy testamentu.

Istnieje też możliwość sporządzenia testamentu szczególnego, który może być albo testamentem ustnym, albo podróżnym, albo też wojskowym.
Pierwszy z nich, możliwy do sporządzenia gdy istnieje obawa rychłej śmierci albo gdy zachodzą inne szczególne okoliczności, to oświadczenie ostatniej woli złożone przed trzema świadkami. Treść takiego testamentu może być następnie stwierdzona w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy zostanie spisane przed upływem roku od jego złożenia, a pismo podpiszą spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie. Gdy treść testamentu nie zostanie stwierdzona w powyższy sposób, można ją w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.
Testament podróżny sporządza się podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym, przed ich dowódcą (lub jego zastępcą) oraz w obecności dwóch świadków. Następnie wola spadkodawcy powinna co do zasady zostać spisana, odczytana i podpisana przez spadkodawcę, świadków i dowódcę.
Z kolei testament wojskowy może zostać sporządzony tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo w trakcie przebywania w niewoli. Szczegółowe zasady jego sporządzania zostały określone w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz. U. z 1965 r., Nr 7, poz. 38).

III. Zapisy i zapisy windykacyjny.

W treści testamentu może zostać zawarte polecenie, by spadkobierca ustawowy lub testamentowy spełnił na rzecz innej osoby określone świadczenie materialne (np. dziadek zobowiązuje swojego wnuka – jedynego spadkobiercę, by ten przekazał kolekcję książek bibliotece gminnej w miejscowości X). Spadkodawca może zastrzec warunek lub termin, od którego zależy wykonanie zapisu. Zapisobiorca może żądać wykonania świadczenia niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, chyba że w testamencie określono datę, od kiedy zapis powinien zostać wykonany. Należy pamiętać, że w przypadku zapisu zwykłego prawo własności rzeczy obciążonej zapisem nie przechodzi w chwili śmierci spadkodawcy na zapisobiorcę, a konieczne jest dla osiągnięcia takiego skutku podpisanie dodatkowej umowy przenoszącej własność.
Inaczej wygląda to przy zapisie windykacyjnym, kiedy to w chwili śmierci spadkodawcy rzecz lub prawo majątkowe staje się własnością zapisobiorcy windykacyjnego. W związku z tym, nie jest konieczne zawieranie żadnej dodatkowej umowy, wykonanie zapisu windykacyjnego polega na wydaniu rzeczy określonej w testamencie. Co warto podkreślić, zapis windykacyjny może zostać zawarty jedynie w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego, natomiast zapis zwykły może zostać zamieszczony w każdej formie testamentu.

IV. Powody do zakwestionowania testamentu.

Z różnych przyczyn istniejący testament może budzić wątpliwości. W grę wchodzą: fałszowanie pisma spadkodawcy, spory rodzinne i inne okoliczności szczególne.
Istnieje kilka możliwości kwestionowania ważności testamentu. Jedną z najczęściej spotykanych przyczyn jest niezachowanie odpowiedniej jego formy. Przy testamencie ręcznym przejawia się to w braku podpisu, nienapisaniu testamentu pismem ręcznym, w złożeniu podpisu w nieodpowiednim miejscu, w nieopatrzeniu oświadczenia datą (gdy brak daty wywołuje wątpliwości co do zdolności do sporządzenia testamentu przez spadkodawcę albo co do treści testamentu). Powodem do podważenia testamentu może być także udział osoby trzeciej w sporządzeniu testamentu ręcznego, jeżeli poprzez to działanie spadkodawca nie miał swobody wyrażenia swojej woli, albo nie rozumiał dokonywanych przez siebie czynności.
Testament notarialny można kwestionować, jeżeli uzna się, że notariusz podlegał wyłączeniu albo uchybił wymaganiom formalnym (np. poprzez niesprawdzenie tożsamości osoby sporządzającej testament).
Przy negowaniu testamentów szczególnych, najczęściej podnosi się, że nie zachowano terminu do stwierdzenia treści testamentu, albo świadkiem takiego testamentu była osoba wyłączona (np. głucha, niewidoma, nie potrafiąca pisać i czytać, skazana prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania, małżonek lub krewny spadkodawcy). Kolejną podstawą kwestionowania ważności testamentu może być brak zdolności do czynności prawnych przez spadkobiercę w chwili jego sporządzania. Jeszcze inna przyczyna nieważności to zarzut, że spadkodawca w chwili sporządzenia testamentu był w błędzie albo dokonywał rozporządzenia pod wpływem groźby.

V. Wydziedziczenie.

Zgodnie z regulacją ustawową, poprzez wydziedziczenie spadkodawca może pozbawić swoich zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku, jeżeli dopuścili się oni określonych prawnie zachowań. Ponadto za wydziedziczenie uznaje się sytuację, kiedy spadkodawca w testamencie pozbawia spadkobiercy ustawowego przypadającego mu z mocy ustawy udziału w spadku, przy czym wówczas takie działanie, określane mianem testamentu negatywnego, nie powoduje utraty prawa do zachowku.

VI. Jak dokonać wydziedziczenia.

Wydziedziczenie może zostać dokonane jedynie w testamencie, poprzez użycie niebudzących wątpliwości sformułowań i wskazanie jego przyczyny.
Kodeks cywilny wskazuje na wyłącznie trzy podstawy wydziedziczenia. Przyczyna pierwsza obejmuje wszystkie uporczywe zachowania wbrew woli spadkodawcy, które są przejawem nagannego stylu życia (np. alkoholizm, narkomania, zaniedbywanie własnej rodziny). Kolejną podstawą jest dopuszczenie się względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności albo rażącej obrazy czci. Ostatnią przyczyną uzasadniającą wydziedziczenie jest działanie polegające na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, które może znaleźć odzwierciedlenie w postaci braku opieki, jeżeli spadkodawca takowej wymagał. Co istotne, powyższe powody muszą powstawać na skutek świadomego i spowodowanego przez uprawnionego do zachowku działania. Należy pamiętać, że nie jest możliwe dokonanie wydziedziczenia, jeśli spadkodawca przebaczył uprawnionemu do zachowku.

————————————————————————————————-
*Powyższe opracowanie stanowi jedynie ogólne opisanie zagadnień związanych z prezentowaną materią i nie obejmuje swym zakresem całej tematyki dotyczącej poszczególnych instytucji prawa spadkowego. Niektóre jego fragmenty mogą również być nieaktualne z uwagi na bieżące zmiany wprowadzane przez ustawodawcę.
Szczegółowe omówienia danych tematów dotyczących spadków znajdziecie Państwo wśród wpisów na blogu.